Cykl seminariów akademickich
"Rezyliencja w warunkach
permanentnego kryzysu"
Obecną sytuację w świecie cechuje
eskalacja napięć i przemocy powodowana przez takie zjawiska, jak: migracje,
imperializm i neokolonializm, rasizm, terroryzm, wojny, a także zmiany
klimatu, zmniejszenie poziomu bioróżnorodności i katastrofy ekologiczne.
Stwarzają one różnorakie zagrożenia przyjmujące postać permanentnego kryzysu
i wymuszają przyspieszoną adaptację do życia w pogarszających się warunkach.
Coraz bardziej oczywiste staje się, że efektywność dotychczasowych systemów
porządku została zrewidowana, często zakwestionowana i że obecne okoliczności
wymagają przepracowania dotychczasowych rozwiązań. Po okresie diagnostyki
problemów, nadszedł czas na zbudowanie nowych strategii i sposobów ich
wdrażania. Sprostanie tym wyzwaniom przynieść może taki mariaż nauk humanistycznych,
społecznych i przyrodniczych pomagający w wypracowaniu wspólnego rozumienia
roli wiedzy i nauki, która ma być praktyczna i społecznie użyteczna, zaś
wyniki badań naukowych powinny oferować rozwiązania podejmowanych problemów.
Musi jej towarzyszyć krytyczna refleksja odwołująca się do wcześniejszych
prób wypracowywania takich rozwiązań, co pozwoli na wskazanie ich ograniczeń
i w efekcie umożliwi właściwą i adekwatną diagnozę obecnej sytuacji oraz
wypracowanie sposobów radzenia sobie z kryzysami, z którymi boryka się
współczesność. W większym niż dotychczas wymiarze stajemy wobec konieczności
kontekstualizacji wiedzy naukowej w odniesieniu do wiedzy zdroworozsądkowej,
a także poszukiwania i rozpoznania komplementarności pomiędzy wiedzą Zachodu
a wiedzami indygenicznymi.
W tym stanie rzeczy warto się zastanowić,
czy i w jaki stopniu tworzona przez nas wiedza przyczynia się do budowania
"kultury gotowości" rozumianej jako zdolność do szybkiego i skutecznego
przystosowania się do częstych i radykalnie zmieniających się okoliczności.
Kultura ta wymaga myślenia antycypacyjnego, mobilizującego twórczą wyobraźnię
i myślenie w kategoriach zapobiegliwej dalekowzroczności. Myślenie przyszłościowe
wymaga uwspólnienia języka nauk (humanistycznych, społecznych i przyrodniczych).
To oznacza konieczność wypracowania właściwego zestawu kluczowych pojęć,
metod, teorii i perspektyw badawczych, które wyjdą naprzeciw potrzebom
poznawczym i określą efektywne pola wiedzy potrzebnej do uporania się z
problemami współczesności. Tutaj zatem trzeba szukać "poznawczej nadbudowy",
"koncepcyjnych depozytów wiedzy", niemających jeszcze wyraźnego zastosowania,
bowiem stanowią rozwiązania prototypowe dla wiedzy, która dopiero powstanie.
Przyjęcie takiej strategii pozwoli
na adekwatne określenie warunków rozwoju zdolności adaptacyjnych do zmieniającego
się środowiska i realiów życia. Owe kompetencje i zdolności wspomagają
budowanie odporności wobec stanu permanentnego kryzysu i związanego z tym
poczucia zagrożenia, czy to realnego czy sztucznie wywoływanego. W tym
kontekście transdyscyplinarne studia nad bezpieczeństwem oraz łączące różne
dyscypliny pomostowe pojęcie rezyliencji wspólnotowej, stanowią przydatną
platformę badawczą pozwalającą rozpoznać zdolności różnych form życia do
"pozytywnej adaptacji", tj. wytworzenia habitatu efektywnie przystosowującego
się do zmieniających się warunków.
SEMINARIA
1. RUSSIA WAR ON UKRAINE - A BLACK
SWAN OF THE GLOBAL SYSTEMIC RISK?
27 października 2022 roku
Koordynacja: prof. dr hab. Marek
Trippenbach
Wykładowcy:
Prof. Miguel Centeno, Department
of Sociology, Princeton University
Dr. Paweł Marczewski, Batory Foundation
Wojna oznacza nie tylko katastrofę
humanitarną, ale także długofalowe zagrożenie systemowe o konsekwencjach
zarówno lokalnych, jak i globalnych. Przez zagrożenie (ryzyko) systemowe
rozumiemy zachwianie podstawowych mechanizmów stabilności społecznej, ekonomicznej
i politycznej. Na całym świecie powstają interdyscyplinarne zespoły badawcze
zajmujące się ryzykiem systemowym, z których doświadczeń zamierzamy skorzystać
przy organizacji debaty oraz dalszych działań służących międzydziedzinowemu
zrozumieniu zagrożenia systemowego.
W Ukrainie walki toczą się w regionach
odpowiadających za ponad 55 proc. PKB, w tym na terenach najbardziej uprzemysłowionych.
Szacuje się, że nawet połowa ukraińskich firm wstrzymała działalność, a
wpływy fiskalne spadły aż siedmiokrotnie. Dla Polski wojna w Ukrainie oznacza
wyzwanie związane z bezprecedensową liczbą uchodźców, dalszy wzrost inflacji
i pogorszenie struktury długu publicznego. Poza oczywistym przeorientowaniem
dostaw węglowodorów, szczególnie dotkliwe zagrożenia dotkną krajowych systemów
usług społecznych, takich jak służba zdrowia i edukacja. Zagrożenia te
nakładają się na już istniejące problemy związane z "nawisem" rodzimych
pacjentów (szczególnie chorych przewlekle) powstałym wskutek zapóźnień
w diagnostyce i terapii narosłych w czasie epidemii COVID-19.
W ujęciu globalnym, wojna zachwiała
rynkiem energetycznym. Cena baryłki ropy Brent na światowych rynkach wzrosła
nawet o 44 proc., co w połączeniu z ograniczeniem dostaw gazu doprowadzi
do co najmniej kilkunastoprocentowej globalnej inflacji. Nastąpi również
groźne zachwianie światowego bezpieczeństwa żywnościowego, ponieważ Rosja
i Ukraina zajmują odpowiednio 1. i 5. miejsce w światowym eksporcie pszenicy,
oraz są liczącymi się dostawcami innych produktów rolnych. Poza inflacją,
załamaniem łańcuchów dostaw, energetyką, współczesna wojna oznacza również
konfrontację na polu cyfrowym i przeciwdziałanie dezinformacji. Są to tylko
nieliczne przykłady zagrożeń systemowych, które mogą się pojawić w najbliższym
czasie. Na bazie analizy tych zjawisk oraz dostępu do informacji o rzeczywistych
zagrożeniach zamierzamy skonstruować narrację proponowanego seminarium.
2. ZMIANY KLIMATYCZNE A MIGRACJE
LUDNOŚCI
1 grudnia 2022 roku
Koordynacja: prof. dr hab. Michał
Buchowski
Wykładowcy:
Prof. Etienne Piquet (Institute of
Geography, University of Neuchâtel, Switzerland)
Prof. Kirsten Hastrup (Department
of Anthropology, University of Copenhagen, Denmark)
Zmiany klimatyczne to przedmiot troski
całego świata, stały się jednym z głównych problemów współczesnego świata.
Ważnym aspektem globalnego ocieplenia są jego konsekwencje środowiskowe
zmuszające całe populacje do migracji. Zjawiska te wzbudzają zainteresowanie
badawcze i konieczność zmierzenia się z nimi przez decydentów politycznych.
Wiedza na ich temat, nawet jeśli intensywnie gromadzona, jest wciąż fragmentaryczna;
polityki, choć czasem koordynowane, są chaotyczne, często odkładane na
przyszłość lub ignorowane. Pustynnienie, podnoszenie się poziomu mórz,
cykliczne powodzie i cyklony i inne katastrofy klimatyczne dotykające obszary
od pokoleń zamieszkałe, które z konieczności są opuszczane. Do powszechnego
obiegu naukowego, politycznego i publicznego weszło pojęcie "migrantów
środowiskowych" czy "klimatycznych" symbolizujące fakt, że klimat i migracje,
zjawiska przyrodnicze i społeczne są integralnie powiązane. Głębszego namysłu
wymagają szczegółowe tematy związane z polityką i współpracą międzynarodową
w odniesieniu do migrantów klimatycznych, wpływ migracji na rosnące napięcia
społeczne, ochrona osób migrujących. Powiązane zmiany środowiskowe i społeczne
wołają o zintegrowane badania, których rezultaty mogą być wykorzystane
w kreśleniu polityk, które pozwolą na zarysowanie planów postępowania dających
szansę na opanowanie żywiołu i żywiołowych procesów społecznych.
3. TECHNOLOGIA A RYZYKO SYSTEMOWE
Grudzień 2022 roku
Koordynacja: prof. dr hab. Marek
Trippenbach
Wykładowcy:
Technologia pod wieloma względami
przyczynia się do poprawienia dobrostanu ludzi, na przykład w dziedzinie
energii, komunikacji czy podróżowania. Jednak każda technologia niesie
ze sobą negatywne skutki uboczne i może wiązać się z ryzykiem wypadków,
niekiedy o globalnej lub egzystencjalnej skali, oraz skażenia i zanieczyszczenia
środowiska naturalnego. Palącą kwestią jest wypracowanie metod oceny, czy
ryzyko związane z rozwijaniem i wykorzystywaniem danego typu technologii
jest akceptowalne.
W ocenie i zarządzaniu ryzykiem typowym
sposobem oceny akceptowalności określonej technologii jest obliczenie ryzyka
w kategoriach prawdopodobieństwa pomnożonego przez wartość niepożądanych
wyników, a następnie zastosowanie analizy zysków i kosztów (lub ryzyka
i korzyści). Jednak oprócz równowagi między korzyściami i ryzykiem płynącym
z rozwijania i wykorzystania technologii, istotne znaczenie ma wiele innych
kwestii: jaki jest rozkład kosztów i korzyści, czy ryzyko jest dobrowolnie
podejmowane, czy istnieją dostępne alternatywy i czy ryzyko jest katastrofalne?
Rodzi to wiele kluczowych pytań. Jakie są uzasadnione względy przy ocenie
dopuszczalności ryzyka? Czy analiza kosztów i korzyści jest najlepszą metodą
podjęcia decyzji, czy może potrzebujemy alternatywnej metody, która nie
mieści się w tych ramach? Czy zasada ostrożności jest odpowiednim narzędziem
w radzeniu sobie z ryzykiem, jakie niesie technologia? Jaką rolę powinna
odgrywać opinia publiczna w ocenie dopuszczalności ryzyka? Jaką rolę w
ocenie dopuszczalności ryzyka powinny odgrywać emocje? Czy są irracjonalne
i zniekształcające, czy też są niezbędnym warunkiem dokonania praktycznie
racjonalnego osądu?
Zagrożenia wynikające z technologii
rodzą również ważne kwestie etyczne. Konsekwencje technologii mogą wywoływać
emocje, w tym strach i oburzenie, co często prowadzi do konfliktów między
zainteresowanymi stronami. Jak radzić sobie z takimi emocjami przy podejmowaniu
decyzji o ryzykownych technologiach? Jak sprawiedliwie uwzględniać interesy
wszystkich zaangażowanych stron? Badania nad ryzykiem systemowym tworzą
podstawy interdyscyplinarnej perspektywy poszukiwania odpowiedzi na pytania,
które wciąż nie potrafimy udzielić satysfakcjonującej odpowiedzi.
Rejestracja na seminarium:
4. ZMIANA KLIMATU, EPIDEMIA, WOJNA
W PERSPEKTYWIE KRYZYSU ORAZ RYZYKA
Czwartek, 19 stycznia 2023, godz.
17:00
Koordynacja: prof. UAM dr hab. Piotr
Matczak
Wykładowcy:
Arjen
Boin (Uniwersytet w Lejdzie, Holandia)
Zbigniew
Kundzewicz (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Polska)
Moderator: Piotr Matczak (UAM)
Organizator: Transdyscyplinarność
- Niezależna Inicjatywa Akademicka
Pojęcie kryzysu wskazuje na napięcie,
zagrożenie i przełom, co ma miejsce w ograniczonym czasie. W związku z
tym, radzenie sobie z kryzysem wymaga nie tylko znalezienia remediów, ale
wiąże się z zastosowaniem ich w sytuacji temporalnego napięcia. W odniesieniu
do współczesnych zagrożeń środowiskowych raporty IPCC wyznaczyły raczej
stosowanie pojęcia ryzyka (jako kombinacji/iloczynu trzech parametrów:
hazard, exposure, vulnerability) do opisu zagrożeń. Tymczasem pojęcie kryzysu,
a zwłaszcza - temporalny aspekt kryzysu pozwala analizować odmienności
tempa procesów społecznych i przyrodniczych. W tym kontekście, można wskazać
kryzysy w mikroskali, np. w kontekście powodzi błyskawicznych, gdzie do
kryzysu (katastrofy) dochodzi, gdy proces hydrologiczny jest szybszy niż
reakcja systemu społecznego, lub - w makroskali, np. kryzys klimatyczny,
epidemia czy wojna, gdzie procesy przebiegają w perspektywie dziesięcioleci
lub stuleci. Rodzi to pytanie, czy pojęcia ryzyka i kryzysu są konkurencyjne
czy komplementarne i w jakim stopniu pozwalają one wykorzystać perspektywę
nauk przyrodniczych, społecznych i humanistycznych do lepszego zrozumienia
świata?
Więcej informacji znajdziesz tutaj.
5. SIECIOWOŚĆ JAKO FORMA KONCEPTUALIZACJI
SKOKOWYCH TRANSFIGURACJI W DZIEJACH CZŁOWIEKA
Luty 2023 roku
Koordynacja: prof. dr hab. Arkadiusz
Marciniak
Wykładowcy:
Przeszłość człowieka, widziana w
perspektywie długiego trwania, obejmuje długie okresy linearnego rozwoju
poprzedzielane okresem załamywania się dotychczasowych formuł istnienia,
szybkich rekonfiguracji starego porządku i wytwarzania nowych warunków
rozwoju. Dekady istnienia archeologii, jako akademicko sankcjonowanej praktyki
społecznej, przyniosły szereg propozycji rozpoznania charakteru takich
reperowych przemian, wskazanie ich znaczenia dla dalszego trwania społeczności
ludzkich i zrozumienia kierunku przyszłych zmian. Dotychczasowe iteracje
odnoszące się do tych przełomowych transfiguracji cechuje jednak pewna
jednostronność jako efekt uobecniania europocentrycznego widzenia świata.
Celem seminarium jest odwołanie się do sieciowości jak formuły pozwalającej
na rekonceptualizacje tych przełomowych momentów poprzez uwzględnienie
udziału szerokiego grona aktorów społecznych, oprócz tych które konwencjonalnie
były przywoływane w archeologicznie wytwarzanych przeszłościach, ich związków
z rzeczami oraz warunków i mechanizmów tworzenia tożsamości i obecności
w świecie. W celu realizacji tych celów wskazana zostanie przydatność przednaukowych
reżimów wiedzy i współczesnych wiedz indygenicznych. Podkreślony zostanie
wkład archeologii wielogatunkowej, animal studies, czy integracji natury
z kulturą, wskazującej na symetryczność relacji podmiotów przynależnych
do obydwu tych domen.
Przyjęcie takiej perspektywy pozwoli
na zakwestionowanie europocentryzmu jako partykularnej, i sprawiającej
wrażenie coraz bardziej nieprzystającej wobec wyznawań współczesności,
postawy. Jest także nawołaniem po sięgnięcie po nieoczywiste, zapomniane,
czy też wcześniej nieuwzględnianie podmioty, które mogą posłużyć za osnowę
do stworzenia takiej nowej jakości. Projektując na nowo przeszłość należy
jednocześnie postulować bardziej inkluzywne i odmienne od dotychczasowego
myślenie o przyszłości, tu i teraz.
Rejestracja na seminarium:
6. MIĘDZYDZIEDZINOWOŚĆ PO "SCIENCE
WARS"
Marzec 2023 roku
Koordynacja: prof. dr hab. Marek
Konarzewski
Wykładowcy:
Science Wars - zacięte spory o interpretację
wiedzy naukowej toczone w latach 90' XX wieku były jak dotąd ostatnią znaczącą
debatą angażującą przyrodników, humanistów i socjologów. Poza celną identyfikacją
problemu - braku płaszczyzny metodologicznej do współpracy międzydziedzinowej
nie przyniosły one pozytywnych konsekwencji dla jej podjęcia. Tak więc,
pomimo upływu z górą ćwierćwiecza, problemy zidentyfikowane w 'Science
Wars' pozostają nadal aktualne, a niedostatek współpracy łączącej różne
obszary wiedzy jest szczególnie dotkliwy w obliczu wyzwań powstałych w
następstwie zmian klimatycznych.
Dogodnym punktem wyjścia do przełamania
impasu trwającego od czasów Science Wars będzie zorganizowanie dyskusji
panelowej zogniskowanej wokół dorobku jednego z czołowych weteranów 'Science
Wars' - Bruno Latoura. W dyskusji tej powinni wziąć udział zarówno przyrodnicy,
jak i humaniści, a jej głównym celem będzie zweryfikowanie przydatności
teorii aktora-sieci do współpracy międzydziedzinowej w kontekście globalnych
zmian klimatycznych.
Rejestracja na seminarium:
7. INTEGRACJA NAUK HUMANISTYCZNYCH,
SPOŁECZNYCH, PRZYRODNICZYCH I WIEDZ INDYGENICZNYCH: PERSPEKTYWA KOMPLEMENTARNA
Kwiecień 2023 roku
Koordynacja: prof. dr hab. Ewa Domańska
Wykładowcy:
Ludności rdzenne od tysięcy lat rozwijały
wiedzę, która budowała odporność i pozwalała na przetrwanie w różnych środowiskach
i sytuacjach kryzysowych. Obecne poszukiwania rozwiązań dla problemów współczesnego
świata, otwiera przestrzeń dla wspólnego budowania wiedzy o charakterze
ratunkowym i prewencyjnym. Ciekawym aspektem współczesnej humanistyki i
nauk społecznych przechodzących od dwóch dekad "przesunięcie paradygmatyczne"
(krytyka antropocentrycznej, eurocentrycznej i sekularnej wizji świata
z czym wiąże się krytyka nauki zachodniej jako dominującej formy organizacji
wiedzy), jest fakt, że jej pro-ekologiczne pryncypia (ujęcie holistyczne,
przekroczenie dualizmu natury-kultury, ciała i umysłu, tego co ludzkie
i nie-ludzkie, relacyjność, szacunek, wzajemność i odpowiedzialność jako
podstawy etyki) charakteryzują także wiedze indygeniczne. Podobnie jeżeli
chodzi o metody dochodzi do ciekawych sprzężeń: model humanistyki społecznie
użytecznej i zaangażowanej, nastawienie na tworzenie wiedzy praktycznej
i uczenie poprzez doświadczanie, popularność badań terenowych, partycypacyjnych,
a zwłaszcza "badań w działaniu" (AR - Action Research), ma wiele wspólnego
z indygenicznymi sposobami poznania. Celem seminarium jest dyskusja na
temat komplementarności wiedz indygenicznych i wiedzy Zachodniej oraz wskazanie
najważniejszych punktów ich styku, które mogą przyczynić się do zbudowania
wiedzy inkluzywnej i holistycznej, nastawionej na promowanie takich wartości
jak rezyliencja wspólnotowa, mądrość transpokoleniowa, szacunek dla różnych
form życia, wzajemność i autodyscyplina.
Rejestracja na seminarium:
8. NAUKA OBYWATELSKA
Maj 2023 roku
Koordynacja: prof. dr hab. Małgorzata
Grodzińska-Jurczak
Wykładowcy:
Nauka obywatelska (citizen science)
- angażowanie się nie-profesjonalistów w działalność naukową w dobie globalnych
zmian w dostępie do dóbr naturalnych jak też powszechnym rozwoju technologii
badawczych i komunikacyjnych, wydaje się nieodzownym narzędziem, metodą
czy wręcz dziedziną nauki w drodze do demokratyzacji, partycypacji, równości
i sprawiedliwości społecznej w dyskursie nauki i tworzeniu agend naukowych,
edukacyjnych i politycznych. Sposób uprawiania nauki ewaluował, obecnie
przyjmując charakter coraz bardziej złożonych, wymagających grup specjalistów
różnych dziedzin i dużych nakładów finansowych. Stąd wśród naukowców, coraz
większe zainteresowanie angażowania amatorów (amateurs) i wolontariuszy
(volunteers). To nowa era partycypacji społeczeństwa w naukę, gdzie oprócz
zmiany paradygmatu uprawiania nauki też, choć wciąż powolna, zachodzi zmiana
relacji między naukowcami i amatorami i rola tych ostatnich w nauce. Na
seminarium będziemy dyskutować najnowsze osiągnięcia nauki obywatelskiej,
głównie na przykładzie nauk przyrodniczych, jej rolę w tworzeniu nowej
wiedzy (collaborative knowledge brokerage) jako oferty edukacyjnej dla
różnorodnego odbiorcy. Poznamy ograniczenia pełniejszego wykorzystania
pracy amatorów (tzw. smart activation of citizen scientists), np. brak
ufności akademików co do profesjonalizmu amatorów, współpracy z nimi na
zasadzie partnerstwa. Wspólnie zrozumiemy, że uprawianie nauki obywatelskiej
to swoisty przywilej, nie tylko amatorów - nie-profesjonalistów, ale też,
a może przede wszystkim, obowiązek naukowców, bez względu na dyscyplinę,
którą uprawiają.
Rejestracja na seminarium:
|
